Een stabiele Aarde – Het holoceen
Wetenschappers houden zich al lange tijd bezig met onderzoek naar de factoren die er er voor zorgen dat de Aarde levensvatbaar is en krioelt met leven. Uit de Aardse geschiedenis blijkt dat de planeet niet altijd erg gunstige condities heeft gehad om leven op grote schaal te kunnen dragen. Zo zijn er meerdere massa-uitstervingsgolven geweest. In de gehele geschiedenis zorgden (onder andere) veranderende klimaatcondities ervoor dat het oorspronkelijke habitat onherroepelijk veranderde, dusdanig dat de oorspronkelijke levensvormen daar niet meer in konden leven.
Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 10.000 jaar geleden een nieuw ecologisch tijdperk zijn intrede deed. Wij kennen dit tijdperk als het Holoceen en het vond plaats ná de laatste ijstijd. Dit ecologisch tijdperk staat aan de ene kant bekend om zijn extreem gunstige levensvatbare condities. Aan de andere kant is er ook iets bijzonders aan dit holoceen: het is stabiel. De gunstige condities bestonden een zeer lange tijd achter elkaar en waren daarnaast van toepassing op grote gedeelten van de Aarde. Er ontstond hierdoor een ware “boom” van leven. De gunstige condities van het Holoceen zorgden ervoor dat de homo sapiens zichzelf ook cultureel kon ontwikkelen. Zo maakten we in deze periode de stap van de nomadische jager-verzamelaarscultuur naar agrarische maatschappijen, waar we de rust, stabiliteit en regelmaat hadden om onder andere verdere technische hulpmiddelen te bedenken die het agrarisch leven makkelijker maakten.
De condities van het Holoceen zijn cruciaal voor “life as we know it”. Wanneer deze condities verdwijnen worden gedeelten van de Aarde moeilijk bewoonbaar voor de aanwezige levensvormen. Niet alleen voor homo sapiens, maar ook voor planten en andere dieren. Wetenschappers zijn daarom opzoek gegaan naar wat dé cruciale factoren zijn voor het behoud van die holoceen condities. Er zijn zo 9 fundamentele en samenhangende planetaire grenzen (boundaries) ontdekt die gezamenlijk voor die gunstige leefcondities zorgen. Wanneer deze grenzen overschreden worden veranderen de leefcondities en wordt het voor levensvormen steeds moeilijker om te leven binnen hun oorspronkelijke habitat.
Het Antropoceen
Sinds het begin van de industriële revolutie zijn de gunstige condities van het holoceen steeds verder onder druk komen te staan door menselijke activiteiten. De mens is nu dusdanig cultureel doorontwikkeld dat wíj de factor zijn met de grootste invloed op de leefcondities van de Aarde. Met andere woorden, door onze gezamenlijke activiteiten verliezen we in rap tempo de holoceencondities en zetten we onbedoeld de levensvatbaarheid as we know it onder druk. Dit tijdperk van invloed door mensen wordt ook wel het Antropoceen genoemd. Het gaat hierbij niet zozeer om wat inhoudelijk het resultaat is van het menselijk handelen, maar om het feit dat wij het punt bereikt hebben dat wij zelf de actor zijn die planetaire leefcondities kunnen maken of breken.
De planetaire grenzen die voor stabiliteit zorgen
Niet alleen zijn er negen planetaire grenzen ontdekt, maar ook is er onderzocht wat de veilige marge per planetaire grens is. Zo is er een model ontstaan waarin we kunnen toetsen in hoeverre we de grenzen overschreden hebben en in hoeverre er nog ruimte over is. De negen grenzen moeten niet los van elkaar gezien worden. Het is één levensdragend systeem met componenten die werken in samenhang. Gaat de ene grens omhoog of omlaag dan heeft dat invloed op de ander. Ook is de ruimte niet “absoluut”. Omdat het een systeem betreft waar systeemdynamica op van toepassing is, is het mogelijk dat als een of meerdere grenzen een zogenoemd “tipping point” heeft bereikt er geen weg terug meer is naar holoceencondities.
Voor 8 van deze grenzen is anno 2022 duidelijk wat de huidige stand van zaken is. Voor twee grenzen is dit nog niet bekend. De wetenschap weet nog niet of er al tippingpoints bereikt zijn.
- Opwarming van de Aarde
- Verlies van biodiversiteit
- Stikstof en fosfor kringloop: deeltjes in de lucht en in de zee.
- Gat in de ozonlaag
- Oceaanverzuring
- Waterschaarste
- Landgebruik
- Chemische verontreiniging
- Deeltjes verontreiniging van de atmosfeer
Deze grenzen en waarden zijn op basis van onze huidige wetenschappelijke inzichten geformuleerd. Het is goed mogelijk dat in de toekomst het model (de grenzen, de waarden en de zones) ge-update worden naargelang onze inzichten veranderen.
Wat gebeurt er als we er over heen gaan
In de bovenstaande infographic zie je dat een aantal planetaire grenzen al overschreden zijn (in geel & rood) en een aantal overschreden dreigen te raken. De consequenties van de overschrijding van onder andere CO2, biodiversiteit en de stikstof/fosforgrenzen zijn uitvoerig beschreven, beschikbaar gesteld en gecommuniceerd naar de wereld. Het recente IPCC rapport uit 2021 geeft de meest up-to-date kennis en verwachtingen op deze gebieden.
Anno 2021 zien we in het nieuws én op eigen bodem ook de tastbare consequenties. Hittekoepels in Amerika, de Noordpool met temperaturen van 38 graden in de zomer, de overstromingen in Limburg, hongersnoden in Madagascar, uitvoerige bosbranden in Zuid Europa. Bijensterfte, verzuring van de Natura2000 natuurgebieden, afname van biodiversiteit, bomenziekte, eikenprocessierupsplagen, leeggeviste oceanen, koraal dat massaal afsterft.
Wetenschappers (IPCC, 2021) zijn van mening dat er eigenlijk geen seconde te verliezen is. Ieder moment dat wij niets doen, draagt bij aan een verdere overschrijding van de planetaire grenzen en een verergering van de condities. De noodzaak om op de korte termijn ons gedrag en activiteiten te veranderen is daarom van enorm belang.
Daarnaast spreken zij over zogenaamde “tipping points”. Er zijn punten in het overschrijden waar we nog op terug kunnen komen, terug kunnen vallen. Maar wanneer een tipping point overschreden is dan is het te laat.
De periode tussen nu en 2030 zijn cruciaal. Een volgende cruciale periode ligt tussen 2030 en 2050.
Mitigatie en adaptatie
Mitigatie zijn maatregels die we nemen om te voorkomen dat dingen slechter worden. Stoppen met investeren in fossiele brandstoffen is een mitigerende maatregel. Het aanplanten van bomen en herstellen van biodiversiteit ook.
Als we alles volgens het boekje doen en de planetaire grenzen herstellen duurt het nog even voordat we weer in de “safe operating space” zitten. Tot die tijd zitten we in een situatie waarin de klimatologische omstandigheden disruptieve invloed hebben op menselijke en niet menselijke levensvormen. Aan deze situaties moeten we ons aanpassen. Dit vergt veel van onze financiele en niet-financiele resources zoals tijd, kennis, kunde en materialen. Dit aanpassen heet “adaptatie” en is de komende decennia, naast mitigatie, bijzonder hard nodig.
De relatie tussen de ecologische kennis en ondernemerschap
Als we het hebben over ondernemen binnen de ecologisch veilige ruimte, dan hebben we het over de doelstelling dat we gaan ondernemen vanuit een plek waarbij de 9 planetaire grenzen niet overschreden zijn en door de economische activiteiten van bedrijven ook niet het risico lopen om overschreden te worden.
De bijbehorende waarden hierbij zijn: Als mensheid accepteren we onze grote invloed op het welzijn van onze Aardse medebewoners en nemen de verantwoordelijkheid door te zorgen dat de gunstige leefcondities door ons handelen niet negatief aangetast worden.
Deze uitgangspunten hebben implicaties in relatie tot de huidige stand van overschrijding zaken. Er is op dit moment nog geen veilige ecologische ruimte. We zullen met elkaar als Aarde, en dus ook als bedrijven, eerst binnen de ecologisch veilige ruimte terug moeten komen willen we deze in stand kunnen gaan houden. Veilig en rechtvaardig ondernemen betreft dus ook ondernemen náár herstel van de ecologisch veilige ruimte toe.